Liberale biblio

Het fijne van veel van de VVD-proefballonnetjes en prikkelplannetjes die de afgelopen tijd het daglicht zagen, is dat je ze alleen maar hoeft om te draaien om tot iets te komen wat best interessant is. Neem nu het pleidooi van de Amsterdamse VVD om het aantal openbare bibliotheken te verminderen omdat ze te dicht bij elkaar liggen, of omdat je toch via Marktplaats je uitgelezen boeken kunt verkopen en nieuwe kopen.

Draai dat eerste nu eens om: bibliotheken liggen helemaal niet te dicht bij elkaar, maar te ver van elkaar af. De meeste mensen moeten er zelfs hun eigen straat voor uit. Dat kan beter – als je het concept (openbare) bibliotheek een beetje kantelt. Niet meer een groot gebouw dat vol staat met boeken waarvan een klei n deel zo nu en dan met iemand mee mag naar huis om gelezen te worden, maar een gedistribueerde collectie van boeken die bij mensen thuis staan en die je, als je dat wilt, bij hen kunt gaan lenen. En dan heb ik het niet alleen over de huidige collectie van de bibliotheken, maar ook over de privécollecties die mensen thuis hebben en die de meesten vast wel willen delen.

Wat daarvoor nodig is, is inderdaad een marktplaats. Niet zoals de VVD bedoelt, gebaseerd op het platte en in veel opzichten achterhaalde idee van persoonlijk bezit dat tegen betaling in andere handen overgaat, maar een platform waarop mensen de boeken die ze wel willen uitlenen (of verhuren, wat mij betreft) kunnen aanbieden en waarop leners en uitleners elkaar beoordelen op betrouwbaarheid en kwaliteit (komen de boeken netjes terug zijn ze in goede staat etc.). Een soort airbnb voor boeken dus.

De bestaande openbare bibliotheken zouden heel goed die rol van marktplaats kunnen vervullen – zelfs zonder die gedistribueerde collectie. Waarom niet nu al hun elektronische catalogi via een web interface opengesteld voor wie daar zijn of haar collectie aan wil toevoegen? En als algemene bibliotheken de kat liever uit de boom kijken – waarom zouden dan de gespecialiseerde (academische) bibliotheken daar niet mee beginnen. Juist academici komen vaak om in de boeken waarvan ze liever niet geheel afstand doen, maar die ze best ter beschikking van een vakgenoot willen stellen. En dan gaat het vaak om boeken waarvoor het ook nog loont om ze per post te verzenden, zodat ook het interbibliothecair leenverkeer deels geprivatiseerd wordt.

Nu zou je kunnen tegenwerpen dat dit plannetje niet voorziet in een heel andere functie die bibliotheken hebben, namelijk die van ontmoetingsplaats. Maar daar is natuurlijk ook wat aan te doen.

In de eerste plaats: de klassieke bibliotheken hoeven niet allemaal te verdwijnen – een deel kan blijven zoals ze zijn en een aantal kan, als ze een deel van hun collectie distribueren, ruimte bieden aan andere activiteiten. Een soort buurthuis worden, dus. En bestaande buurthuizen, gezondheidscentra, scholen etc. kunnen een deel van de collectie gaan huisvesten. Dat is misschien zelfs wel nodig op plaatsen waar wat minder particulieren aan het gedistribueerde concept meedoen.

In de tweede plats: als mensen uit dezelfde buurt bij elkaar boeken gaan lenen, ontmoeten ze elkaar toch – zonder dat er een fysieke ontmoetingsplaats aan te pas komt. En wat meer is: ze leren elkaar ook een stuk beter kennen – voor veel mensen geldt immers “toon mij uw boekenkast, en ik zeg u wie u bent”.

Toen een paar jaar geleden in Timboektoe de bibliotheek door rebellen met een afkeer van cultuur in brand werd gestoken, redde de lokale bevolking veel van de eeuwenoude manuscripten door ze te verbergen of het land uit te smokkelen. Als we ons dat voor ogen houden, moeten we toch de collecties van de Nederlandse openbare bibliotheken kunnen redden van onze eigen politici met verminderd cultuurbesef?