Rechtsprekende robots

Als er momenteel één rechter is die laat zien dat er een mens onder de toga zit, is het Joyce Lie. Op Twitter laat ze als @JudgeJoyce­_ zo’n  7.000 volgers genieten van haar liefde voor woorden en voor opmerkelijke uitspraken die een kijkje geven in de soms moeilijk navolgbare wegen van het recht.

Sinds enige tijd levert ze ook driewekelijks een bijdrage aan de Togacolumn op NRC Recht en Bestuur. Onder de kop “Hoe reëel is de rechtsprekende robot?” ging ze daar onlangs in op de vraag of te verwachten is dat de rechter binnenkort vervangen wordt door een robot (of andere vorm van kunstmatige intelligentie). Haar conclusie, heel kort samengevat: nee, want er zijn nu eenmaal zulke beladen en bij uitstek menselijke oordelen dat het nauwelijks voorstelbaar is dat een robot die geeft. Maar ook: vanuit een drang naar efficiëntie is het wel degelijk mogelijk dat er in de rechtspraak techniek wordt ingezet waar dat eigenlijk ongewenst is. En om dat te voorkomen, moeten rechters en rechtspraakmedewerkers de balans bewaken.

Ze suggereert daarmee dat het hier gaat om iets wat zich in de toekomst zou kunnen voordoen, en dus nog tegen te houden is. Ik vraag me dat af. En mijn twijfel kwam naar boven door de andere kop die er op de site van (en misschien ook wel in) NRC.Next boven deze column stond, namelijk: “Worden we straks gestraft door een robotrechter?”.

Bij bestraffing door robotrechters is er geen sprake van ‘straks’? Dat is bestaande praktijk. En dan denk ik niet aan strafvorderings- en toemetingsrichtlijnen, of aan het OM als strafbeschikkingsmachine, maar aan de manier waarop heel wat (bestuursrechtelijke) “Mulder-beschikkingen” tot stand komen: geautomatiseerde vaststelling van het gedrag (te hard rijden, niet WA-verzekeren van een motorvoertuig), geautomatiseerd opleggen van de sanctie, geautomatiseerd verhogen daarvan bij niet tijdige betaling. Met als enige manier om in elk geval nog door een menselijke rechter gehoord te worden (waarbij het nog maar de vraag is of die veel ruimte heeft om anders te beslissen): eerst betalen (dat geld moet je dan maar hebben) of wachten tot het OM je gijzeling vordert.
Vergelijkbare “automatische sancties” worden opgelegd aan mensen die te weinig belasting betalen of te veel aan uitkering ontvangen, omdat ze -en dat hoeft bepaald niet bewust- een formulier verkeerd hebben ingevuld: 100% boete.

Intelligente rechtsprekende robots zijn misschien nog ver weg, domweg straf opleggende helaas realiteit.